Αποτελεσματικότητα της εφαρμογής του λογισμικού RehaCom ^[1] στη γνωσιακή αποκατάσταση ασθενών με επίκτητες βλάβες στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα: Μελέτη 18 μηνών σε ασθενείς του Κέντρου Αποκατάστασης «Ευεξία»

Α. Παντζαρτζίδου, Ε. Κανδυλάκης, Χ. Τσάλαμας,

Κέντρο Αποκατάστασης «Ευεξία», Νέα Καλλικράτεια, 63080 Χαλκιδική, www.evexia-ae.gr ^[2]

Η μελέτη παρουσιάστηκε στο 12ο Πανελλήνιο Συνέδριο Λογοπεδικών/Λογοθεραπευτών στις 29/4/2012, Αθήνα. Παρακάτω ακολουθεί μία σύνοψη της μελέτης, ενώ η πλήρης παρουσίαση μπορεί να βρεθεί στο http://issuu.com/ostracon/docs/rehacom_study_2012 ^[3].

Σκοπός

Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας του λογισμικού γνωσιακής αποκατάστασης RehaCom σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε Κέντρο Αποκατάστασης με γνωσιακά ελλείμματα από επίκτητη βλάβη στο ΚΝΣ.

Μέθοδος

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Αποκατάστασης «Ευεξία» σε ασθενείς με 4 διαφορετικές νευρολογικές διαγνώσεις: α) Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (ΑΕΕ) Αριστερή Ημιπληγία, β) ΑΕΕ Δεξιά Ημιπληγία, γ) Σκλήρυνση κατά Πλάκας (MS), και δ) Κρανιοεγκεφαλική Κάκωση (KEK).

Χρησιμοποιήθηκαν 2 ομάδες: ομάδα ελέγχου (Ν=41) και ομάδα παρέμβασης (Ν=56). Η ομάδα παρέμβασης συμμετείχε στο πρόγραμμα RehaCom ^[1], ενώ η ομάδα ελέγχου σε πρόγραμμα δημιουργικής απασχόλησης. Οι 2 ομάδες συμμετείχαν με βάση τις ανάγκες τους σε πρόγραμμα αποκατάστασης (φυσικοθεραπεία, εργοθεραπεία, ψυχολογική υποστήριξη), επιπρόσθετα της δημιουργικής απασχόλησης ή του RehaCom. Ο αριθμός ασθενών ανά διάγνωση για κάθε ομάδα παρουσιάζεται στο Σχήμα 1. Κατά την είσοδο στο Κέντρο πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση των γνωσιακών λειτουργιών των ασθενών των 2 ομάδων βάσει της ψυχομετρικής δοκιμασίας MontrealCognitiveAssessment(MOCA). Για τους ασθενείς που είχαν ΑΕΕ (ΔΕ) ημιπληγίας με αφασία εκπομπής χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία της Mini Mental State Examination (MMSE) σχετικά με την αξιολόγηση ικανότητας εκτέλεσης απλών και σύνθετων εντολών και κατονομασία.

Σχήμα 1 : Ασθενείς ανά διάγνωση σε κάθε ομάδα (ελέγχου και παρέμβασης)

Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης παρακολουθούσαν συνεδρίες νευροψυχολογικής παρέμβασης με το πρόγραμμα RehaCom για 30 λεπτά, 3 φορές/εβδομάδα για > 3 βδομάδες. Στο πρόγραμμα RehaCom υπάρχουν 20 διαφορετικές θεραπευτικές δραστηριότητες ^[4] για την αντιμετώπιση διαταραχών στην προσοχή, αντίληψη, μνήμη, εκτελεστικές λειτουργίες, κτλ. Ανάλογα με τα ελλείμματα κάθε ασθενή, επιλέχθηκαν συγκεκριμένες δραστηριότητες, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Ο ασθενής κατά την πρώτη συνεδρία μίας δραστηριότητας άρχιζε με το χαμηλότερο επίπεδο δυσκολίας, ενώ το πρόγραμμα στη συνέχεια προσάρμοζε αυτόματα το επίπεδο ανάλογα με τις απαντήσεις του ασθενή στις ασκήσεις της δραστηριότητας. Σε κάθε επόμενη συνεδρία, συνέχιζε από το επίπεδο που είχε σταματήσει. Ο θεραπευτής λειτουργούσε κατά περίπτωση ενθαρρυντικά ή κατευθυντικά.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Δραστηριότητες του προγράμματος RehaCom που χρησιμοποιήθηκαν στους ασθενείς με διαφορετικές διαγνώσεις.

Στο τέλος ακολούθησε ψυχομετρική επανεκτίμηση με τη δοκιμασία MOCΑ. Ως επιπρόσθετο μέτρο προόδου αποκατάστασης μετρήθηκε η μεταβολή του επιπέδου δυσκολίας της τελευταίας συνεδρίας σε σχέση με αυτό της πρώτης για κάθε δραστηριότητα.

Αποτελέσματα

Ο μέσος όρος (μ.ο.) του χρόνου παρακολούθησης της παρέμβασης RehaCom ήταν οι 115±70 ημέρες. Για την ομάδα παρέμβασης βρέθηκε ότι η MOCA εξόδου ήταν στατιστικώς σημαντικά υψηλότερη από αυτήν της εισόδου με διαφορά 4,3 μονάδες (p<0,001), όπως φαίνεται στο Σχήμα 2.

Σχήμα 2 : Βαθμολογία στη δοκιμασία MOCAκατά την εισόδου και εξόδου από τη μελέτη, καθώς και η αντίστοιχη βελτίωση, για τους ασθενείς της ομάδας ελέγχου και παρέμβασης.

Για τους ασθενείς της ομάδας ελέγχου, η αντίστοιχη αύξηση MOCAμετά το τέλος της νοσηλείας ήταν 1,2 μονάδες (μη στατιστικώς σημαντική). Για τους ασθενείς με ΑΕΕ (ΔΕ) ημιπληγίας και αφασία εκπομπής της ομάδας παρέμβασης, πριν την είσοδο στο πρόγραμμα όλοι μπορούσαν να εκτελέσουν απλή εντολή, ενώ μόνο 1 στους 8 είχε την ικανότητα εκτέλεσης σύνθετης εντολής. Μετά το τέλος της παρέμβασης, και οι 8 ήταν ικανοί για επιτυχή εκτέλεση σύνθετης εντολής. Σε αντίθεση, κανένας από τους 4 ασθενείς της ομάδας ελέγχου δεν μπορούσε να εκτελέσει σύνθετη εντολή κατά την είσοδο του (όλοι μπορούσαν να εκτελέσουν απλή εντολή), ενώ κατά την έξοδο μόνο 1 μπόρεσε να εκτελέσει επιτυχώς σύνθετη εντολή.

Τα επιμέρους αποτελέσματα για τους ασθενείς κάθε διάγνωσης απεικονίζονται στα Σχήματα 3(α)-(δ). Στα Σχήματα 4(α)-(ε), απεικονίζεται η αύξηση του επιπέδου δυσκολίας

Σχήμα 3 : Βαθμολογία MOCAεισόδου, εξόδου και η αντίστοιχη βελτίωση για τους ασθενείς της ομάδας ελέγχου για κάθε πάθηση (για τους ασθενείς με MS δεν υπήρχε αντίστοιχη ομάδα ελέγχου).

Σχήμα 4 : Οι δραστηριότητες που χρησιμοποιήθηκαν για τους ασθενείς κάθε διάγνωσης, όπου φαίνεται το αρχικό επίπεδο κάθε δραστηριότητας, το επίπεδο εξόδου κατά την τελευταία συνεδρία και η αντίστοιχη μεταβολή του επιπέδου δυσκολίας.

Συμπεράσματα

Συμπερασματικά, το RehaCom έχει στατιστικώς σημαντική θετική επίδραση στην νευροψυχολογική αποκατάσταση ασθενών με βλάβες στο ΚΝΣ. Στους ασθενείς της ομάδας παρέμβασης που αξιολογήθηκαν με MOCA (Ν=48), οι 45 είχαν βελτίωση κατά 1 τουλάχιστον μονάδα, ενώ μόνο 1 ήταν στάσιμος και 2 ασθενείς είχαν μείωση στη βαθμολογία MOCA (-1 και -2 μονάδες, αντίστοιχα), χωρίς ωστόσο να αλλάξουν γνωσιακή κατάταξη. Για τους ασθενείς με αφασία εκπομπής, όλοι κατάφεραν να εκτελέσουν σύνθετη εντολή μετά το τέλος του προγράμματος RehaCom.

Ένα γενικό συμπέρασμα είναι ότι οι ασθενείς που ξεκίνησαν από χαμηλότερες βαθμολογίες MOCA επωφελήθηκαν περισσότερο από την εξάσκηση μέσω του προγράμματος RehaCom. Η υπο-ομάδα που φαίνεται να ωφελήθηκε περισσότερο είναι η ΑΕΕ (ΔΕ) ΗΜ (μ.ο. αύξησης MOCA = 6 μονάδες) και μετά ακολουθεί η ΚΕΚ (αύξηση 4,3 μονάδες).

Το επίπεδο δυσκολίας που έφθασαν οι ασθενείς στην τελευταία συνεδρία ήταν σημαντικά υψηλότερο από αυτό της αρχικής, με την αύξηση για κάθε δραστηριότητα, ωστόσο, να εξαρτάται από τον τύπο γνωσιακής διαταραχής του ασθενή. Ανάλογες τάσεις βελτίωσης παρατηρήθηκαν και για τις επιμέρους παραμέτρους επίδοσης (π.χ. χρόνος αντίδρασης, αριθμός λαθών, κτλ) οι οποίες δεν παρουσιάζονται στο παρόν κείμενο. Η αύξηση στο επίπεδο δυσκολίας εξόδου για κάθε δραστηριότητα είχε θετική συσχέτιση με την μεταβολή του MOCA εξόδου, δηλ. η βελτίωση της επίδοσης ενός ασθενή σε μία δραστηριότητα συνοδεύονταν και από αντίστοιχη γνωσιακή βελτίωση. Η υψηλότερη συσχέτιση προέκυψε για τη δραστηριότητα Προσοχή & Συγκέντρωση ^[5] (ταύτιση εικόνων).

Επιπρόσθετα, το πρόγραμμα RehaComέλαβε υψηλή αποδοχή από τους ασθενείς ως μέσο θεραπείας, ενώ οι δυνατότητες αυτόματης προσαρμογής του περιεχομένου και επιπέδου κάθε δραστηριότητας, καθώς και οι λειτουργίες ανάλυσης και αρχειοθέτησης του αξιολογήθηκαν από τους επαγγελματίες αποκατάστασης ως ιδιαίτερα χρήσιμες και αποδοτικές για τη ρουτίνα του Κέντρου.